Gregoriaans nu

 Werd vroeger het Gregoriaans geroemd in termen als "geïnspireerd door de Heilige Geest", en "engelenzang", ook tegenwoordig weet men het Gregoriaans op waarde te schatten.

Paus Gregorius de Grote, geïnspireerd door de Heilige Geest (die afgebeeld wordt als duif op zijn schouder)

Door zijn grote melodieënrijkdom (melodieën die zeer melodieus zijn en vrij, zelfs nog vrij van de stricte wetten van de harmonieleer; die is namelijk pas onstaan met de ontwikkeling van de meerstemmigheid), en ook door het vrije ritme (niets in de oudste handschriften duidt op maat, metrum of vaste notenwaarden), weet het Gregoriaans de geest te verheffen boven het aardse en het alledaagse.*⁾  En dat waardeert men ook nu.

Gegoriaanse zang is louter melodie**), en kenmerkend voor de melodieën is dat ze vriendelijk en tegelijkertijd krachtig overkomen.

Dat het Gregoriaans tegenwoordig weer volop  in de belangstelling staat blijkt onder andere uit het succes van de CD van de monniken van Silos en het welslagen van internationale Gregoriaanse festivals, zoals in het Belgische Wattou

waa het weer gepland staat in 2015, van 09 tot 13 mei.

Sinds 2006 wordt er tweejaarlijks ook een  Nederlands Gregoriaans festival georganiseerd: voor de eerste keer heeft dat plaatsgevonden op 10 en 11 juni 2006 in Ravenstein (Gregoriaans Festival). 

Het Gregoriaans Festival in Ravenstein is  in 2014  het voor de vijfde maal gehouden op 14 en 15 juni.

Momenteel is er weer een CD die de hitlijsten internationaal aanvoert: de CD met Gregoriaanse gezangen "Chant" van het Oostenrijkse klooster Stift Heiligenkreuz.

In 2010  is een prachtige Gregoriaanse CD uitgebracht door Benedictijner zusters uit Avignon.

De schoonheid en waarde van het Gregoriaans worden algemeen erkend. Er bestaan nu dan ook niet-kerkelijk-gebonden Gregoriaanse koren die zowel binnen het liturgische kader als daarbuiten uitvoeringen geven. 

Sinds de jaren tachtig komen er ook steeds meer vrouwenscholae.

De nieuwste ontwikkeling is de gemengde schola waarin mannen en vrouwen afwisselend sommige gedeeltes alleen, andere gedeeltes samen zingen. (Een vrouwenstem klinkt een oktaaf hoger dan een mannenstem. Het oktaaf is, als eerste boventoon, altijd al hoorbaar bij een goed mannenkoor, maar wordt bij samen zingen versterkt. Vroeger zong men wel samen met jongensstemmen, die ook een oktaaf hoger klinken dan mannenstemmen.) 

Voorbeelden hiervan zijn de Interkerkelijke Schola Cantorum Dordrecht, de regionale schola 'Carmina servata' te Sevenum en de Schola Cantorum Tungrorum dat zingt in Tongelre (een stadsdeel van Eindhoven). 

Ook het Sint-Jozefkoor onder leiding van Jos Leenen, dat iedere zondag om 9:30 uur in de Helmondse Sint-Jozefkerk zingt, is tegenwoordig een gemengde schola.

Onder 'Gregoriaans nu' moeten we ook nog iets heel anders vermelden namelijk de liturgische ontwikkelingen in de laatste jaren.

In de zomer van 2007 heeft paus Benedictus XVI het Motu Proprio 'Summorum Pontificum' doen uitgaan waarin de oude liturgie volledig is vrijgegeven, dat wil zeggen: de liturgie van vóór het tweede Vaticaans Concilie. Deze wordt Tridentijnse liturgie genoemd (naar het concilie van Trente waarin deze is vastgelegd) of ook wel Vetus Ordo: Oude Orde; de liturgie van na Vaticanum II heet Novus Ordo: Nieuwe Orde. Het Motu Proprio spreekt zelf van de 'Buitengewone vorm van de Romeinse ritus', de Novus Ordo blijft de gewone vorm van de Romeinse ritus.

Een belangrijk verschil tussen deze twee is dat de Vetus Ordo een éénjarige cyclus kent, terwijl de Novus Ordo een driejarige cyclus heeft: jaar A, jaar B en jaar C. Dat geldt in de eerste plaats voor de lezingen, ieder jaar heeft andere lezingen, maar de gezangen zijn daar regelmatig aan aangepast.

Op deze site vindt u, onder 'Muziek om te beluisteren', de muziek ingedeeld zowel volgens de Novus Ordo als volgens de Vetus Ordo.

In Nederland wordt inmiddels al op verschillende plaatsen de mis gelezen volgens de Vetus Ordo, o.a. in de Agneskerk in Amsterdam, door paters van de Petrusbroederschap.

Heleen Keller.

^*) De reële invloed van muziek moet overigens niet onderschat worden: in zijn 'De staat' beschrijft Plato reeds de invloed van muziek op de menselijke geest, en van het belang van 'goede' muziek op vorming daarvan. (D.J. Grout en C.V. Pallisca: Geschiedenis van de Westerse muziek, pagina 18. ISBN 90-254-0332-8.)

**) De melodieënrijkdom geldt met name voor de misgezangen; uiteraard niet voor monotone reciteren van psalmen zoals dat in kloosters gebruikelijk is in het getijdengebed, wat ook Gregoriaans is, maar wat met name in kloosters gepraktiseerd wordt.

Muziek wordt onderscheiden in drie elementen: ritme, harmonie (samenklank)  en melodie. Van deze drie componenten is de melodie de hoogste omdat deze een beroep doet op de spirituele kant van de mens, ritme trekt naar de materiële, de aardse kant, terwijl harmonie vooral de emotie aanspreekt.